Gagouz dilindä X klas için kantarlama testi
I.
Aşaadakı texti dikatlı okuyun.
- Lafın Baş öz maanasından karä başka maanalarını da açıklayın (3-4
maana);
- Textän gagouz hem tukan kızlarının giyimnerini hem süslerini
yazdıran lafları seçin;
- Lafın
kaşmir etimologiasını
açıklayın. (angı dildän geldi hem
neçin kumaşın adı kaşmirdir,
neylän bu ilgili?);
- Lafın giyim sinonimini bulun;
- Lafın bariz maanasını nasıl annărsınız açıklayın (gagouz dilindä).
Açan muzıka çalmağa başladı,
kızlar, çocuklar birär büyük horu tutturdular. Bir taraftan baktıynan, gagouz
kızlarını, tukan kızlarını, moldovan kızlarını görürsün. Gagouz kızları benekli
bez fistannarlan, türlü benizdä kaşmir fistannarlan giyimniydilär, başlarında
hasadan biyaz dartılar, nefti barizlär. Boynularında altın asılı, sedef boncuk
dizileri.Tukan kızları rubadan yanı gagouzkalardan heptän ayırılardılar. Onnar
çukman fistannarlan giyimniydilär, önnerindä al boyalı fıtalar, başlarında sarı
dartılar. Boynularında da hep öylä, nicä gagouz kızlarında, uzun altın dizileri, ama kırmızı mercan dizileri
dä. Moldovankalar sa büyük boysu rubasınnan giyimniydilär. Gagouz kızları hem
tukan kızları bölücäklän moldovan kızlarına yaklaşardılar da onnarın
portularını bakıp, şaşardılar.
(N.Tanasoglu – Başka gagouzlar.)
II.
Aşaadakı lafların omonim çiftlerini bulun.
Maanalarını açıklayın. Bir omonim çiftinnän cümlä kurun.
Üz (I-III), yaşlı (I-II), top
(I-II), sıklık (I-II)
III.
A direciktän lafların B direciktän sinonim
çiftlerini bulun. Okçazlarlan birleştirin.
A B
- gelmäğä 1. uzaklaştırmağa
- biyaz 2. söz
- savmağa 3.
varmağa
- laf
4. ak
- ük
5. beygir
6. at 6.
aarlık
IV. Verili laflara frazeolojik sinonimnerini bulun. Örnäyä gibi yapın: korktu – ödü patladı
Tamah, genç, sabursuz, eski zamannardan
V. Aşaadakı textän kurulu (derivaţialı) lafları seçin. Analiz yapın. (Laf
kuran sufixlerini, söz payını belli edin)
1. Keçi Kostadin, ilk kerä
gördüynän bu yazıları, düşündüydü, ani koruyucu bişey fasıl yapmağa istemiş,
ama sora esap etti, ani hepisi dooru olmuş. Tä şindi o evdä olmarsa, haber ne
türlü brakacak, ani onu literatura topluşuna Avdarma küyünä çaarmağa geldi. Ama
taa islää olacak koruyucuyu evdä bulsun da ona annatsın, ani onu insannar
beklerlär, ani onsuz topluş dolu hem gösterimni olmayacak, eer orada canabisi
naasatını tutmazsa.
(St.Bulgar - Damga)
2. Bir pek fikirli, görgülü
hem zayıf ihtiär 80 yıllı gagouz avdarmadan Nikolay Kasım açık göstersin deyni,
ki gagouzlar bulgar (tukan) diyildir, bulgarların hem gagouzların
karakteristikalarını yaptı.
„Gagouzlar religialıklı,
diyanetli, iyi dinni, inanmaklı, kurbannı, uzluklu, uslu, şairli hem duygulu
insan. Açık ürekli (içi-dışı birdir), kapaksız, gerçekli, iyi ürekli, kıymetli,
rahatlı, kanaatlı, izmetli, kayıllıklı, selemetli hem cömertli, ama
ayıflanmaklı hem ateşli.”
(Ay-Boba Mihail Çakır – Basarabiyalı gagouzların istoriası)
3. Kalın Ankaya bu delilik oyuna
bakmağa o kadar zor geldi, ki kafası dönmäğä başladı.
-Allahçığım, acaba bu aydınnık dünyada bizä taa
nelär görmäğä var? – sordu o Allaha da sora esapladı, ani bu gençlär, beki dä,
heptän deli diyil, ama onnara, oynarkan, olmalı, şeytannar karışăr da pak nicä
delilär bozulărlar...
O çıktı klubtan, evä gidärkän,
aklınca dedi.
- Boşuna biz paralanărız, eni adetlär şaşkınnık mı
onnar, delilik mi, hep taa kavileşerlär, ama eskilär, yazık, ani çoyu artık
battılar, kalanı da, istär-istemäz, batărlar.
(N.Baboglu – Eski adetlär batărlar)
VI. Kullanıp –ma/-mä; -ık/-ik;
-gın/-gin; -lık/-lik; -kın/-kin; -la/-lä; -lı/-li; -çı/-çi (fonetik
variantlarınnan) lexikal sufixlerini eni laflar kurun. (her bir sufixlän 1-är laf).
Kurulduğu söz payını belli edin.
VII. Kullanıp eni kurulu lafları VI-cı sınaştan, kendi ana küyünüzü yazdırın (5-7 sıralık
text)
Çözüş
I.
Aşaadakı texti dikatlı okuyun.
1.Lafın Baş öz maanasından karä başka
maanalarını da açıklayın (3-4 maana);
Baş – 1. Insan hem hayvannarda göz, kulak,
aaz, burnu hem başka organnarın bulunmak eri;
2. Bir topluluğu önderän kim-sä;
3. Aylä
başı – ayledä adam için söylener; aylenin temeli, kuvedi;
4. Obiektlerin ucu, baş tarafı – masa başı, evin başı h.b.
2. Textän gagouz hem tukan
kızlarının giyimnerini hem süslerini yazdıran lafları seçin;
Gagouz kızları (giyimneri): benekli bez fistannar, kaşmir fistannar,
hasadan biyaz dartılar, nefti barizlär.
Gagouz kızları (süslär):
boynularında altın asılı, sedef boncuk dizileri.
Tukan kızları (giyimnär): çukman fistannar, önnerindä
al boyalı fıtalar, başlarında sarı dartılar.
Tukan kızları (süslär): boynularında uzun altın dizileri, kırmızı mercan dizileri.
3.Lafın kaşmir etimologiasını açıklayın.
(angı dildän geldi hem neçin kumaşın adı kaşmirdir, neylän bu ilgili?);
Kaşmir – laf fransız
dilindän geldi (cachemire). Keçi soyu
Kaşmirdä hem Tibettä büyän. Bu keçinin ipek gibi hem yımışak yapaası vardır. Da bu üzerä, keçi
yapaasından dokunmuş kumaş kaşmir adını taşıyăr.
4.Lafın giyim sinonimini bulun;
Giyim – giyisi
5.Lafın bariz maanasını nasıl
annărsınız açıklayın (gagouz dilindä).
Bariz – bir ipek dartısıdır
Açan muzıka çalmağa başladı,
kızlar, çocuklar birär büyük horu tutturdular. Bir taraftan baktıynan, gagouz
kızlarını, tukan kızlarını, moldovan kızlarını görürsün. Gagouz kızları benekli
bez fistannarlan, türlü benizdä kaşmir fistannarlan giyimniydilär, başlarında
hasadan biyaz dartılar, nefti barizlär. Boynularında altın asılı, sedef boncuk
dizileri.Tukan kızları rubadan yanı gagouzkalardan heptän ayırılardılar. Onnar
çukman fistannarlan giyimniydilär, önnerindä al boyalı fıtalar, başlarında sarı
dartılar. Boynularında da hep öylä, nicä gagouz kızlarında, uzun altın dizileri, ama kırmızı mercan dizileri
dä. Moldovankalar sa büyük boysu rubasınnan giyimniydilär. Gagouz kızları hem
tukan kızları bölücäklän moldovan kızlarına yaklaşardılar da onnarın
portularını bakıp, şaşardılar.
(N.Tanasoglu – Başka gagouzlar.)
II.
Aşaadakı lafların omonim çiftlerini bulun.
Maanalarını açıklayın. Bir omonim çiftinnän cümlä kurun.
Üz (I-III), yaşlı (I-II), top
(I-II), sıklık (I-II)
Üz (I-III)
Üz I sayı. Doksan dokuzdan sora gelän sayının adı.
Üz II adl. Başta annı, göz, burnu, aaz,
yanak, hem çenenin bulunduğu ön bölümü.
Üz III adl. Buçağın keskin bölümü.
Yaşlı (I-II)
Yaşlı I nış. Yaşı ilerlenmiş, ihtiär.
Yaşlı II nış. (göz için) Yaşlan
dolmuş, sulanmış.
Top (I-II)
Top I adl. Oyun için yapılan, kauçuktan yapılmış, tombarlak obiekt.
Top II adl. Bitki baalamı (Bir top çiçek)
Sıklık (I-II)
Sıklık I adl. Dudakların burulmasınnan ya da parmağın dil üzerinä getirilmesinnän
çıkarılan keskin ses.
Sıklık II adl. 1. Az aralık var. 2. Kalabalık.
III.
A direciktän lafların B direciktän sinonim
çiftlerini bulun. Okçazlarlan birleştirin.
Gelmäğä – varmağa; biyaz – ak;
savmağa – uzaklaştırmağa; laf – söz; ük – aarlık; at – beygir
IV. Verili laflara frazeolojik sinonimnerini bulun. Örnäyä gibi yapın: korktu – ödü patladı
Tamah – pattan
erä düşmäğä;
Genç – aazı
sütä kokar; sarısını yutmamış h.b.;
Sabursuz – dar
cannı;
Eski zamannardan - mıh yılından
Not: Başka variantlar da olabilir.
V. Aşaadakı textän kurulu (derivaţialı) lafları seçin. Analiz yapın. (Laf
kuran sufixlerini, söz payını belli edin)
Yazıları – yaz – yazı (işliktän adlık); koruyucu - koru – koruyucu (işliktän adlık); türlü – tür –türlü (adlıktan nışannık); topluşuna - top – toplu – topluş (adlıktan
adlık); annatsın – an - anna (adlıktan
işlik); beklerlär – bek – beklä (adlıktan
işlik; bek - bekçi); gösterimni – göster – gösterim – gösterimni (işliktän – adlık; adlıktan
nışannık);
Fikirli, görgülü, yıllı, religialıklı,
diyanetli, iyi dinni, inanmaklı, kurbannı, uzluklu, uslu, şairli, duygulu, açık
ürekli, gerçekli, iyi ürekli, kıymetli,
rahatlı, kanaatlı, izmetli, kayıllıklı, selemetli, cömertli, ayıflanmaklı,
ateşli – lı/-li; -lu/-lü lexikal
sufixlerinin yardımınnan adlıktan hem nışannıktan nışannık kuruldu;
Açık – aç – açık (işliktän nışannık); kapaksız – kapak – kapaksız (adlıktan nışannık); delilik – deli – delilik (nışannıktan adlık); başladı – baş – başla (adlıktan işlik); aydınnık – aydın – aydınnık (nışannıktan adlık); esapladı – esap – esapla (adlıktan işlik); şaşkınnık – saş – şaşkın – şaşkınnık (nışannıktan adlık); kavileşerlär - kavi – kavileş (nışannıktan işlik)
VI. Kullanıp –ma/-mä; -ık/-ik;
-gın/-gin; -lık/-lik; -kın/-kin; -la/-lä; -lı/-li; -çı/-çi (fonetik
variantlarınnan) lexikal sufixlerini eni laflar kurun. (her bir sufixlän 1-är
laf). Kurulduğu söz payını belli edin.
Annat – annatma (adlık); kır – kırık (nışannık);
dur - durgun (nışannık); kay – kaygın
(nışannık); dooru – dooruluk (adlık); çalış – çalışkan (nışannık); akıl –
akıllı (nışannık); av – avcı (adlık) (başka da örneklär olabilir)
Отправить комментарий